jueves, 28 de julio de 2022

Los Martinez Biel, dentistas en Xinzo de Limia (Stories y biografías borrosas...y algunos textos de Carlos Casares)


LOS MARTINEZ BIEL, "DENTISTAS" EN XINZO DE LIMIA-OURENSE

(STORIES Y BIOGRAFÍAS BORROSAS...Y ALGUNOS TEXTOS DE CARLOS CASARES)


por David SIMÓN -LORDA


El dentista limiano Fausto Martínez Biel (atrás, con sombrero) en una foto (recortada) del famoso fotógrafo ambulante Xosé Vázquez Arias"Rizo". Colección de Miro Martinez Cerredelo, tomada de su Facebook en enero de 2021 https://www.facebook.com/miro.martinezcerredelo ).


"...Acórdome hoxe dun personaxe do que xa teño falado aquí outras veces, o doutor Fausto Martínez Biel, de Xinzo de Limia, irmán de Parsifal e Lohengrin, e de Pepita, que foi un señor interesante, aínda que con fama de tolo, algo excéntrico, con quen eu falaba sempre de boa gana. Chegamos a ser amigos, a pesar da diferenza de idade. Tiña un título falso de marqués, expedido por un garda municipal de Reus que presumía de ser descendente dos Trastámara. Na foto do diploma, o garda parecía un mariscal. Daquela, Fausto era o único dentista que había na vila, ata que un ruso, amigo do meu pai, abriu consulta." ( tomado de Un soño (Carlos Casares, La Voz de Galicia, 22 de marzo de 2000).


Buscando datos sobre la colaboración y ayuda sanitaria y humanitaria que diferentes profesionales de la sanidad de Galicia dieron a la guerrilla antifranquista gallega (Simón, 2021), encontramos ya hace tiempo el nombre de Josefina Martínez Biel. Figuraba ese nombre en un trabajo de investigación de la historiadora Ana Cabana (2013), y en el mismo se señalaba que había sido detenida y sometida a Consejo de Guerra en 1950 por "auxilio al bandolerismo"... El motivo real era haber prestado servicios odontológicos a guerrilleros antifranquistas y enlaces en la zona de Pobra do Brollón-Quiroga-Monforte.

Al indagar más sobre ella, descubrimos a la familia Martínez Biel, vinculada e integrada en la sociedad y cultura de Xinzo de Limia en la posguerra... y de la que hemos logrado reconstruir/recuperar alguna de sus stories.


EL CIRUJANO DENTISTA ANDRÉS MARTÍNEZ VEIGA (1867-1936)

Pocos meses antes del inicio de la Guerra Civil, en marzo de 1936, fallece en Xinzo de Limia (Ourense) el cirujano-dentista Andrés Martínez Veiga a los 69 años. Natural de Nadela-Lugo (nace en 1867). En el momento de su fallecimiento residía en calle Progreso número 37 en Xinzo de Limia (Ourense). Había llegado a la capital de la comarca de A Limia tras un periplo profesional como cirujano dentista en varias localidades (en 1904 en la Casa de Salud "La Gallega" en Madrid; en Lugo con gabinete dental abierto entre al menos 1909 a 1919; Ponferrada en 1924 y Barco de Valdeorras en 1928. A largo de esos años se fue anunciando en la prensa local de la época. 

Estaba en posesión del título de cirujano dentista desde 1894. Se colegia en el Colegio Oficial de Odontología de Pontevedra-Ourense en 1935.

De la Ficha Colegial de Andrés Martínez Veiga en los archivos del COLEXIO OFICIAL DE DENTISTAS DE LA XI REXIÓN PONTEVEDRA E OURENSE.



Tuvo cinco hijos, varios de los cuales residieron en Xinzo de Limia durante la posguerra.

Dos de sus hijos tuvieron nombres poco habituales (Lohengrin, Parsifal...) y el resto fueron Fausto, Roberto y Josefina (Pepita).

Eran los hermanos Martínez Biel, conocidos y apreciados en Xinzo, aunque con fama de algo excéntricos. Tuvieron trayectos vitales a veces un poco borrosas y difíciles de reconstruir pues no quedan familiares en Xinzo que nos puedan orientar, e incluso los historiadores y cronistas locales no han logrado profundizar en algunas de las stories.


LOS HERMANOS MARTINEZ BIEL

Algunos de ellos ejercieron como odontólogos o ayudantes de odontología en Xinzo y en otras zonas de Galicia. Fausto, Roberto y Josefina ejercieron como dentistas o mecánicos dentistas... si bien parece que tan solo Fausto Martínez Biel estuvo colegiado como odontólogo.

Lohengrin era maestro, y antes de la Guerra Civil estuvo en la zona de Córgomo -Valdeorras. Estuvo vinculado a un núcleo del Partido Galeguista en esa zona de Valdeorras (en el entorno de Florencio Delgado Gurriarán). Luego se fue a Estepa (Sevilla). Depurado tras la Guerra, después ejerció como maestro en Tetuán (Marruecos).


Tenemos dudas respecto a la profesión de Parsifal si bien parece que también se dedicó a la odontología en Madrid (según Martínez Cerredelo).

Durante la Guerra Civil y posguerra, Roberto Martínez Biel a los 26 años fue detenido por Orden Gubernativa entre 1937-1938 en el depósito municipal de Quiroga (Lugo) y en Monforte, siendo luego trasladado al campo de concentración de Rianxo - A Coruña. (ver http://www.lugo.es/cs/represion/index.jsp).  Trabajó en la posguerra como mecánico dental (o como dentista no colegiado) en la zona de Xinzo, y según Miro Martínez Cerredelo (historiador local de Xinzo), Roberto solía desplazarse con su moto a pueblos de la raia con Portugal para realizar intervenciones dentales.

Roberto Martínez Biel (foto del archivo de Miro Martínez Cerredelo https://www.facebook.com/miro.martinezcerredelo) . 



Es más desconocida todavía la biografía de Josefina Martínez Biel, conocida como "Pepita" Martínez Biel en Xinzo. Parece que en los inicios de la Guerra civil fue detenida en la zona de A Rúa, si bien no sabemos motivo, pero sí que ejercía allí como "ayudante y auxiliar de odontólogo". En informe de la Guardia Civil del puesto de Xinzo emitido en 1949-1950 se indica que "perteneció a partidos de izquierdas"... En septiembre de 1949, a la edad de 48 años edad, fue nuevamente detenida, encarcelada y sometida a juicio (Consejo de Guerra en Lugo en marzo de 1950) por prestar asistencia sanitaria odontológica a guerrilleros y enlaces de la zona de Pobra do Brollón (
Lugo)... Fue condenada a 6 meses de prisión, saliendo libre de la prisión provincial de Lugo abril de 1950 (fuente: AHP Lugo además de documentación sobre consejo de guerra nos ha sido facilitada por la investigadora Lupe Martínez). En la prensa de la época se indica que había sido detenida "Por el ejercicio indebido de la profesión de Odontología"(El Progreso: Ano XLIII Número 13321 - 1950 xuño 13). No conocíamos hasta más datos sobre ella, salvo que residió en Xinzo los últimos años de su vida.

Recientemente (enero 2023)  el historiador local de Xinzo Miro Martínez Cerredelo nos ha facilitado una foto de grupo en la que figuran los hermanos Pepita y Roberto Martínez Biel.

Os irmáns Martínez Biel, Pepita e Roberto nun grupo de personas nunha foto, Pepita está de pé colléndo mans (Diante do home con gafas de Sol), Roberto é o que está abaixo a dereita da foto cunha rodilla no chan e agarrando o brazo da moza axeonllada ( Archivo de Miro Martínez Cerredelo, foto facilitada en xaneiro de 2023).




FAUSTO MARTÍNEZ BIEL

Fausto Martínez Biel, dentista odontólogo. Nace en Lugo en 1909 y fallece en Xinzo en marzo de 1965. Estuvo colegiado en Colegio de Odontólogos de Coruña-Lugo durante 10-11 años, ejerciendo en localidades como Ortigueira. Desde 1952 colegiado en Colegio Profesional de Odontólogos de Pontevedra-Ourense, y con residencia y actividad profesional en Xinzo de Limia (Ourense).

De la Ficha Colegial de Fausto Martínez Biel en los archivos del COLEXIO OFICIAL DE DENTISTAS DE LA XI REXIÓN PONTEVEDRA E OURENSE .



FAUSTO MARTÍNEZ BIEL y CARLOS CASARES

El novelista y cronista Carlos Casares citó a Fausto Martínez Biel en varias de las columnas periodísticas que publicó en La Voz de Galicia


 

Un bo regalo (Carlos Casares, La Voz de Galicia, 28 de decembro de 1995) http://blogs.lavozdegalicia.es/amarxedotempo/2011/12/28/un-bo-regalo/


Nunha ocasión, falando con Fausto Martínez Biel, un paisano meu de Xinzo de Limia que tiña fama de tolo, pero que non era máis que orixinal e extravagante, pregunteille polo seu pai, que bautizara os fillos con nomes wagnerianos, entre eles Parsifal e Lohengrin. Díxome que nunca lle perdoaría dúas cousas: unha, que non lle puxese Sigfrido, en vez de Fausto, e outra que á única muller da familia lle chamase Pepita, cando puido elixir os nomes de Cósima, Flosshilde e incluso Tristán e Isolda, este último todo xunto.

De Wagner explicoume que non lle gustaba porque era un caloteiro, é dicir, un individuo que pedía cartos e que logo nunca os devolvía. Tampouco lle facía graza que fose tan pequeno. Para o meu paisano, un cabaleiro non debía deixar pufos e, polo que respecta á estatura, a elegancia empezaba no metro setenta e cinco.

Nunca escoitei unha descualificación de Wagner tan arbitraria, a pesar de que este músico esperta aínda hoxe odios irracionais. Eu mesmo non sei como valoralo. En Berlín asistín un día a unha representación de O ouro do Rin que durou seis horas, e saín desconcertado. Onte, por sorpresa, vin na televisión unha película sobre Tannhäuser e quedei marabillado. Tanto que aínda que os Reis non me deixen nada o día 6, xa me dou por contento. O mesmo que se ao meu amigo Fausto lle puxesen o nome de Sigfrido.

 

Un soño (Carlos Casares, La Voz de Galicia, 22 de marzo de 2000) https://blogs.lavozdegalicia.es/amarxedotempo/2015/03/22/un-sono/

"No artigo de onte falei do valor das cousas, que moitas veces non se corresponde co seu valor real. A propósito disto, acórdome hoxe dun personaxe do que xa teño falado aquí outras veces, o doutor Fausto Martínez Biel, de Xinzo de Limia, irmán de Parsifal e Lohengrin, e de Pepita, que foi un señor interesante, aínda que con fama de tolo, algo excéntrico, con quen eu falaba sempre de boa gana. Chegamos a ser amigos, a pesar da diferenza de idade. Tiña un título falso de marqués, expedido por un garda municipal de Reus que presumía de ser descendente dos Trastámara. Na foto do diploma, o garda parecía un mariscal.

Daquela, Fausto era o único dentista que había na vila, ata que un ruso, amigo do meu pai, abriu consulta. Aquilo foi suficiente para que se enemistase cos da miña casa, con tan mala sorte que a única dor de moas que tiven na vida cadroume unha noite na que a única solución era o extravagante. Foi a miña nai comigo. Estivo exquisito.

Era un home elegante, con portes de gran cabaleiro e aqueles que non o coñecían ben non sabían que detrás do chalado que aparentaba ser había un home intelixente e bondadoso, moi amigo de facer favores. Con frecuencia, desconcertaba a todo o mundo coas súas rarezas, como lle sucedeu cunha prima miña, que tivo que acudir a el unha madrugada para que lle cortase unha hemorraxia. A pesar da hora, atendeuna con amabilidade, pero ao rematar díxolle que lle debía un millón de pesetas. Despois de discutir uns minutos, reclamándolle a miña prima seriedade, el respondeulle: “Débesme un millón de pesetas porque me interrompeches un soño que valía ese diñeiro. Pero non che vou cobrar nada”."

 Xente que se desafía (Carlos Casares, La Voz de Galicia,  6 de novembro de 2000) http://blogs.lavozdegalicia.es/amarxedotempo/2014/11/06/xente-que-se-desafia/

"Eu pensaba que iso dos desafíos a espada xa non existía, pero acabo de escoitar na radio que dous señores, ignoro se peruanos ou salvadoreños, queren dirimir un presunto conflito de honra por aquel procedemento, tan decimonónico. Digo presunto conflito porque xa se sabe que a honra, nestas cousas, non pinta absolutamente nada. É unha forma nobre e grandilocuente de nomear unha realidade que a maioría das veces non consiste máis que nun insulto, sen que a honra, que por outra parte eu creo que xa non existe (quero dicir que xa non existe entendida como a entenden estes homes), teña nada que ver con semellante banalidade. Dito de outro xeito, que hai dous señores dispostos a facer o tonto.

Se me lesen alá nos seus países, que non o farán, por suposto, atreveríame a darlles algún consello. Contaríalles dous casos, un deles o do meu amigo Fausto Martínez Biel, que un día se quixo bater a florete con outro amigo meu, Martín Parareda, e que pretendía que eu fose o seu padriño. Cando Fausto lle quixo notificar na Gran Taberna de Xinzo a decisión que acababa de tomar, o desafiado limitouse a dicirlle: “Eres un ganso”.

E xa non houbo desafío porque a solemnidade se fixo cachos ao bater contra o sentido común. Algo semellante ao que lle sucedeu a Prudencio Landín, de Pontevedra, que tamén foi retado un día por un poeta de quen dixera nun periódico que non lle gustaban nada os seus versos románticos. Chegados ao campo da honra, un dos padriños descubriu a unha paisana guichando desde detrás dun hórreo. Ao comunicarlle que tiña que marchar, a boa da muller limitouse a dicir: “Aconselle a eses señoritos que se deixen de liortas e que vaian tomar o sol”. Non lle fixeron caso, pero foi peor, porque cando ían empezar o drama, apareceu un can que os fixo fuxir os dous campo a través, tirando cada un o sable onde puido."

++++++++++++++++++++++++++

Agradecimientos a Miro Martínez Cerredelo, a Sr. Jáudenes (del COLEXIO OFICIAL DE DENTISTAS DE LA XI REXIÓN PONTEVEDRA E OURENSE), a Archivo Histórico Provincial de Lugo, a Ana Cabana, Lupe Martínez y a Julio Prada. 

Links:

-CABANA, A . (2013): "La derrota de lo épico". Valencia: PUV.

-SIMÓN LORDA, D. (2021) : "Médicos e guerrilla: Os sanitarios nas redes de apoio á resistencia antifranquista. https://www.nosdiario.gal/articulo/memoria/medicos-e-guerrilla/20211213135307133984.html

-MARTINEZ CERREDELO, M. https://historiadexinzo.wordpress.com/ 

-GURRIARÁN, R. (1999): Florencio Delgado Gurriarán. Vida e obra dun poeta valdeorrés republicano e galeguista.  A Coruña: Ediciós Do Castro.

-PRADA, J. (2022): O Partido Galeguista en Valdeorras: as coordenadas da represión e o exilio.   Cadernos Ramón Piñeiro, XLV, 233-246.

- Concello de Lugo / Maria Jesus Souto Blanco.  A represión franquista e as súas zonas de penumbra. Vítimas confirmadas e posibles en Lugo ( 1936-1940). http://www.lugo.es/cs/represion/index.jsp [consultado 26 julio 2022].

1 comentario:

Anónimo dijo...

Comoci y trate a algunos miembros de esa familia.Tengo que decir que era muy extraña en sus formas y formas.Encantadora al cien por cien.Yo,por necesidad bucal,a mis doce años fui tratado como cliente y fichado ya como amigo.Pasado el tiempo,ya de mozos Carlos Casares y yo siendo amigos,teníamos casi amistad con ellos.Tengo que añadir que también conocí a otra hermana llamada Gloria que con su marido,un gigante en estatura para la época ejercían de dentistas en la plaza del cuartel.Gente realmente interesante ,que le daban cierta categoría al pueblo.