sábado, 25 de octubre de 2025
Vuelven las actividades de la Academia Médico Quirúrgica de Ourense, otoño 2025- primavera 2026: Conferencia "Vivir hiperconectados". 6 noviembre 2025
miércoles, 22 de octubre de 2025
A Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA) homenaxea ao doutor Darío Álvarez Blázquez ( en Tui, 25 /10/2025)
A Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA) homenaxea ao doutor Darío Álvarez Blázquez (en Tui-Pontevedra, 25 /10/2025)
A figura do doutor Dario Álvarez Blázquez (1910-1979), creador dunha saga familiar galeguista, comprometido coa loita antifranquista, será recordada proximamente nunha homenaxe que prepara a Irmandade da Sanidade Galega na súa cidade natal de Tui. Será unha nova oportunidade para poñer en valor o exercicio da medicina cos valores do humanismo e o galeguismo.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Homenaxe ao doutor Darío Álvarez Blázquez
Xosé González Martínez
Faro de Vigo, 22 OCT 2025.
A Irmandade da Sanidade Galega (Isaga) vai celebrar o próximo día 25 en Tui unha homenaxe ao médico, galeguista e humanista don Darío Álvarez Blázquez. O acto terá unha parte académica no Auditorio Municipal Espazo Cultural ás 12.00 horas, e inmediatamente despois, nos Xardíns dos Álvarez Blázquez, develarase unha peza en bronce coa súa efixie elaborada polo escultor José Molares.
Falar do doutor Darío Álvarez Blázquez en Tui é falar dunha saga familiar fundada polo seu pai, tamén médico, don Darío Álvarez Limeses fusilado pola barbarie franquista o 30 de outubro de 1936. Foron días, meses de terror que deixaron unha forte pegada emocional na súa familia que vivíu coa raiba e impotencia aquel luctoso suceso.
Coñecín ao doutor Darío Álvarez Blázquez en 1965 nunha tertulia que se celebraba na rebotica de Domingo Fernández del Riego na rúa do Príncipe. Daqueles demorados parladoiros souben as vicisitudes polas que tivo que pasar a súa familia. Sempre o aseñorei. Para min era don Darío. Sen embargo, aos seus irmáns Xosé María, Emilio e Álvaro, que tamén tratei moito, atuavaos (tratábaos de ti).
Don Darío e os seus irmáns formaban unha piña familiar da que tamén formaban parte os seus fillos e sobriños. El era o pater familias de todos eles. Foi moi respetado polos galeguistas de Galicia do seu tempo. Participaba cos seus irmáns en proxectos culturais como Edicións Castrelos, que dirixía Xosé María, e da Serigrafía Galega, a primeira industria artesanal no seu xénero que houbo en Galicia, rexentada por Álvaro. Do seu obradoiro sairon as pegatinas que levaban moitos automóbiles demandando «Galego na escola» e «Falemos galego», e infinidade de serigrafías de obras dos pintores galegos máis afamados naqueles anos. Nalgún momento homenaxearemolo. De Emilio, que foi chanceler do Consulado da República Oriental do Uruguai en Vigo temos que dicir que deixou gratas lembranzas nas moreas de galegos emigrados a aquel país.
O que sempre admirei do doutor Darío Álvarez Blázquez foi a enteireza que amosaba na defensa dos principios democráticos e galeguistas. Tiven ocasión de coñecer en 1981 a dona Josefa Garcia Segret á que lle fusilaran o seu home, mestres ambos os dous no concello de Tomiño. A dona Josefa, que tiña unha condea de pena de morte, salvouna do pelotón de fusilamento don Darío certificando a súa gravidez para impedir a execución da sentenza. Como o tempo pasaba e a mentira non se podía seguir mantendo máis tempo, acudíu don Darío á prisión de Tui solicitando permiso para visitar á presidiaria. Cunha enteireza propia dunha persoa con altos valores morais extendeu unha certificación sen tremerlle o pulso na que acreditaba que a reclusa acababa de abortar. O director do presidio acreditou na certificación. Daquela aventura solidaria salvaron as vidas don Darío e dona Josefa á que logo lle conmutaron a pena de morte por outra perpetua. Esta historia deixouna escrita nas súas memorias Abajo las dictaduras!.
Hai que ter moitas conviccións éticas para arriscar tanto naquela actuación que ben lle puidera custar tamén a el a vida. A súa afouteza permitíulle participar nunha rede de axuda a fuxidos do franquismo. De todo isto deixou constancia nunha serie de artigos publicados pouco antes do seu falecemento. No ano 1947 estivo preso no cárcere de Vigo cos escritores Francisco Fernández del Riego e Valentín Paz-Andrade, co avogado Roberto González Pastoriza, o médico Ramón Baltar e o rexistrador da propiedade Alejandro Otero por militaren na UIL (Unión de Intelectuais Libres).
Os seus fillos Alfonso (avogado) e Darío (cardiólogo), grandes amigos meus, tributáronlle sempre ao seu proxenitor un profundo cariño e sinceira admiración.
Ambos os dous foron presidentes da Asociación Cultural de Vigo sendo eu secretario. Moitas veces, anos despois, cando lembrabamos aquelas escenas esperpénticas protagonizadas polos policias da Brigada Político-Social en todos os actos culturais programados ainda nos alporizaban. Situábanse os catro ou cinco que eran no fondo do local na derradeira fileira de sillas e ás veces erguíanse para ameazar en alta voz: «Le advierto al conferenciante que se está saliendo del guion autorizado por el Gobierno Civil. Si sigue haciéndolo suspenderemos la conferencia y lo llevaremos detenido a Comisaria».
Imaxine o lector e lectora a situación violenta que creaban aqueles energúmenos na sala. Don Darío e os seus irmáns, case sempre presentes, sentían o arreguizo que tiñan metido a lume no corpo despois das desgrazas polas que tiveran que pasar. Por certo, arrepentínme de terlle pedido a Xosé María Álvarez Blázquez un posto de traballo para un poeta xa falecido, que tivo covardía de escribir un gabancioso poema dedicado a Franco que empezaba así: «A ti, meu Xeneral e Caudillo de España». Cando Xosé María soubo da súa publicación nunha revista da 8ª Rexión Militar, falou cos seus irmáns, que recibiron a noticia con moitísima tristura. Xosé María chamoume para que fose velo á editorial. Recibíume chorando. «Mira, le isto, díxome, non podo soportar o comportamento deste rapaz». Decontado citei ao poeta e despois de pedirlle explicacións polo feito, e non satisfacerme, expulsámolo da UPG. Algún día terei que contar como determinados próceres do nacionalismo o rehabilitaron e reintegraron na organización dous anos despois. A don Darío débeselle que as primeiras misas en galego se puidesen oficiar nos templos das monxas do Asilo e das Trinitarias, das que el era médico, ata que as inxerencias hostís do bispo da diocese de Tui-Vigo, Frei José López Ortíz, que ostentaba ao tempo o emprego de xeneral castrense, obrigoulles ás relixiosas que impedísen as celebracións litúrxicas en galego nas súas igrexas. «Don Darío, lo sentimos mucho , pero nosotras debemos obediencia al señor obispo», dixéronlle.
O monumento coa efixie en bronce de Don Darío Álvarez Blázquez permanecerá para sempre no seu Tui natal para perpetuar a súa modélica memoria para exemplo dos tudenses.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
![]() |
| https://www.gciencia.com/retro/manual-50-anos-compila-enfermidades-frecuentes-pescadores/ |
PERFIL BIOGRÁFICO DO Dr. DARÍO ÁLVAREZ BLÁZQUEZ
ESTUDIOS E PROFESIÓN
Nacéu en Tui o 30 de setembro de 1910. Morre en Vigo na súa consulta o 7 de xuño de 1979. Estudióu o bachelerato, por ensino oficial, no Instituto de Segunda Enseñanza de Pontevedra.
Licencióuse en Mediciña e Ciruxía, por Santiago de Compostela, no curso 1931-1932. Doctoróuse pola mesma Universidade (sobresaliente "cum laude"), defendendo a tesis (8-6-1960) "La vida y la obra del célebre médico Francisco Sánchez, "El escéptico", profesor en Toulouse, 1550-1623".
Deantes realizóu o examen de grado (10-6-1950), con la calificación de sobresaliente.
Cursóu en Madrid, no Hospital de San Carlos, baixo a dirección do Dr. Don Carlos Díaz, as especialidades de pulmón e corazón. Obtivo os títulos correspondentes de Médico Especialista do Aparato Circulatorio e de Médico Especialista do Aparato Respiratorio, por O.O.M.M. de 15-11-1962.
Foi Tsiólogo por oposición do Patronato Nacional Antituberculoso e desempeñóu, dende 1936, a plaza de Tisiólogo do Centro Secundario de Hixiene rural de A Guardia.
No ano 1939 emprencipióu os estudios da Facultad de Ciencias Quimicas, en Santiago de Compostela.
Exercéu a profesión en Tui, dende 1932 a 1942, ano en que se trasladóu a Vigo, ao frente de toda a súa familia.
En 1940 leva a cabo un Curso de Tisioloxía no Sanatorio Briñas, de Bilbao.
Poseía o diploma de Inspector Munipal de Sanidad ( A Coruña 30-12-1932).
Foi médico, por oposición, de Asistencia Pública Domiciliaria, con exercicio durante máis de dez anos nesta actividade.
En Tui foi médico civil da dotación da lancha cañonera " Cabo Fradera".
Tamén en Tui foi Profesor Auxiliar de Cátedra de Cencias Naturales do Instituto de Segunda Enseñanza.
Dende o 21 de marzal de 1942 hastra a súa morte exercéu a Medicina en Vigo, a partir do seu primeiro empleo como médico da empresa "Talleres Luis Iglesias".
Foi Médico Xefe do Servicio do Aparato Respiratorio no Hospital da Cruz Roxa en Vigo.
De 1960 a 1966 foi Profesor Axudante de clases prácticas da asignatura "Historia de la Medicina" na "Escuela de Asistentes Técnicos Sanitarios", en Vigo.
Obtivo o título de Médico de Empresa en 1966, exercendo como tal ao servicio de varias entidades.
Foi Médico Xeneral da Seguridade Social, destinado aos beneficiarios da "Mutualidad Laboral de Empleadas del Hogar", dende 1960 deica a súa morte.
Médico-Asesor de "Pescanova, S.A." hastra que se xubilóu.
Foi socio fundador de I.M.E.C.O.S.A.
Foi Médico dos Consulados en Vigo dos EEUU. de Norteamérica, da República Oriental del Uruguay e da República de Venezuela.
De de Tui asimesmo foi Médico de diversas comunidades que lle acretaron longamente a súa confianza: As "Franciscanas de Clausura" do Convento de Tui;"Las Hijas de Jesús", de Vigo; as "Madres Doroteas" de Tui e Vigo; as "Hermanitas del Asilo de los Ancianos Desamparados; os "Hermanos Misioneros de la Casa de Reposo de Nuestra Señora de la Salud" de Teis-Vigo, e, entre outros, de un colectivo étnico: a comunidade xitana de Vigo e seu entorno.
****
SOCIEDADES
Socio Numerario da "Asociación de Especialistas de Enfermedades del Tórax de Galicia", 1956.
Membro Corresponsal da " Real Academia de Medicina y Cirugía de Sevilla", nombramento obtido en concurso, 1958.
Fundador da " Sociedad Española de Historia de la Medicina, 1961.
Membro correspondente da Real Academia Gallega, 27-2-1967.
Socio Corresponsal da "Academia Médico Quirúrgica de Santiago de Compostela"1969.
Membro Corresponsal da "Sociedad de Médicos, Escritores y Artistas", 1969. Numerario dende 1-10- 1975.
Membro de número da " Sociedad Española de Medicina y Seguridad del Trabajo", 1970.
Socio de número da "Academia Médico-Quirúrgica de Vigo" e socio de Honor.
C O N G R E S O S
Curso intensivo sobre "Medicina del Trabajo en la Industria Pesquera" Madrid, 1966.
Participación activa nas "Terceras Jornadas Médicas Galaico-Portuguesas", Vigo 1968.
Distinción ao "Mérito Científico· pola asúa aportación ao "Sexto Congreso Nacional de Medicina y Seguridad del Trabajo", Vigo, 1971.
Miembro Titular, pola súa aportación, ao "XII Congreso Argentino de Anestesiología" Buenos Aires, 1971.
Asistencia activa ao "XII Congreso Internacional del Cáncer", Buenos Aires, 1978.
PUBLICACIÓNS E CONFERENCIAS CIENTÍFICAS
Necesidades y posibilidades de la lucha antituberculosa en España", Tui, 31-12-1936.del Metil-Propil-Fenol en la neumonía", Tui, 1938.
"Farmacología de la Viríasis". Comunicación no Symposium sobre Viríasis, Academia Médico-Quirúrgica de Vigo, 1959
Francisco Sánchez ·El Escéptico". Un gallego precursor". Pontevedra. Publicaciones de El Museo, 1964.
"Carta de un Médico a los Pescadores". Vigo, primera edición, agosto 1965; segunda edición, San Xoan,1967.
"Sugerencias etiológicas en torno a la paro-amiloidosis portuguesa". Terceras Jornadas Médicas Galaico-Portuguesas. Vigo, 1968.
"Patología específica del pescador. Patología digestiva". Conferencia pronunciada no"VI Congreso de Medicina y Seguridad del Trabajo", Vigo, 1971.
"Hipótesis de trabajo para una posible vacuna anti-tumoral". XII Congreso Internacional del Cáncer. Buenos Aires, octubre 1978.
El XII Congreso Internacional del Cáncer en Buenos Aires", Conferencia pronunciada na Academia Médico-Quirúrgica de Vigo. Nadal 1978,
"La saudade, ¿un síndrome disnímico?. Discurso de ingreso na Sociedad de Médicos Escritores, 1975. Publicado en folleto por Ediciones Castrelos, Vigo, 1979.
LIBROS, CONFERENCIAS E COLABORACIÓNS LITERARIAS
Novelas policíacas, escritas baixo o seudónimo anagramático de Dr. Lázaro Evia: "El fracaso de Clayton", 1938. "A las cinco en punto", 1939. Editorial Letras. Zaragoza.
![]() |
| Dr. Lázaro Evia ( Darío Álvarez Blázquez) : "El fracaso de Clayton", 1938. |
Durante moitos anos escribíu no "Jornal de Noticias" de Oporto, do que era corresponsal, baixo a rúbrica xenérica de: "Aquí Vigo..."
Colaboróu nas revistas literarias e de pensamento: "Papeles de Son Armadans" de Camilo José Cela; "Vieiros" (México), "Historia y Vida", "Encrucillada", "Galicia", Buenos Aires, etc..
Tamén o fixo, co seu propio nome ou baixo seudónimos de "Vesícator", "Magister" e"Nemoroso", nos periódicos "Faro de Vigo", "El Pueblo Gallego", "Correo de Galicia, "La Voz de Galicia, "La Noche", e outros.
Publicóu no "Faro de Vigo", unha serie de traballos preconizando a creación de un Museo na Casa da Troya.
É digna de salientar a serie de artículos que publicóu na derradeira etapa da súa vida en"La Voz de Galicia", recollendo as súas propias vivencias da guerra civil, baixo o título de "Historias de fuxidos".
Tamén compre destacar a súa narración publicada na revista "Historia y Vida", tiduada "Historias de la retaguardia nacionalista·, que le valeu o segundo premio do certamen de relatos convocado pola devandita revista.
Ficaron inéditos e quedan pendentes de publicacións dous traballos interesantes: "Memorias de la cárcel", 1947, e "Memorias e Historias de un Médico del Ferrocarril".
Dictóu en diversos centros e datas conferencias en Galicia, Portugal, Madrid e Buenos Aires.
A morte chegóu ao seu carón cando tiña adiantada a redacción das súas "Memorias".
OUTRAS ACTIVIDADES ARTÍSTICAS
Pintóu ao óleo, con máis amor que asiduidade, e foi premiado en outono de 1952 con Medalla de Bronce pola súa obra "Corredoira", na II Exposición de Médicos Pintores Españoles, celebrada en Elche naquel ano. Con dito motivo foi nomeado membro da "Sociedad de Médicos Pintores".
Fixo, algunhas vegadas, crítica de pintura i escultura-
Deixóu inédita unha obra teatral titulada "Cuando se aprende a llorar".
DEPORTES
Amante das actividades deportivas-inda que non practicante, agás a caza e a pesca fluvial n súa mocedade- foi fundador do equipo de fúbol "Arenas de Tui" e directivo do Real Club Celta, sendo, asimesmo, médico de dito Club durante moitos anos.
BIOGRAFÍA POLÍTICA
Neto de Don Emilio Ávarez Giménez, Catedrático de Retórica e Poética do Instituto de Pontevedra e destacado militante do liberalismo galego, fillo de Darío Ávarez Limeses, médico y periodista, abnegado defensor das libertades humanas, polo que sufréu a morte en 1936, Darío gardóu, de xeito indeclinable, fidelidad á tradición galegista e democrática da familia.
Foi Presidente do Partido Galeguista de Tui e apoderado de dito Partido nas eleccións xenerais e no Plebiscito do Estado de Autonomía en 1936.
Socio fundador da Editorial Galaxia, viviu sempre a rente dos intelectuais que mantiveron aceso o lume do galeguimo político e cultural.
En 1947 foi detido e posto en prisión, en compaña dun escolleito núcleo de profesionais por pertenecer á UIL, ou "Unión de Intelectuales Libres".
En 1974-75 foi membro fundador da Xunta Democrática de Vigo e de Galicia.
No propio ano 1974 foi fundador do Movemento Socialista de Galicia (MSG), e logo, en razón da fusión diste núcleo con o PSG, pasóu a formar parte diste último colectivo, que deixóu en 1977, logo de participar activamente na campaña electoral do mes de San Xoán de aquel ano.
- https://tudensia.blogspot.com/2010/11/apuntes-para-unha-biografia-de-dario.html
- Méixome C.: (2017): A fuxida de Xerardo Álvarez Gallego https://pedogalinheiro.blogspot.com/2017/08/a-fuxida-de-xerardo-alvarez-gallego.html
- Méixome, C. (2017): O espreitador. https://pedogalinheiro.blogspot.com/2017/11/o-espreitador_64.html
- Méixome C. (2020): A PERSECUCIÓN FRANQUISTA NO BAIXO MIÑO. Tres cabaleiros españois e unha consideración previa. https://www.nosdiario.gal/articulo/memoria/cabaleiros-espanois-consideracion-previa/20201229214212112727.html
miércoles, 15 de octubre de 2025
Sigue el X Ciclo de Cine y Medicina ( Ourense). Organiza Colegio Oficial Medicos y CineClube Padre Feijóo. 21 octubre 2025: "Gattaca"
Sigue el X Ciclo de Cine y Medicina ( Ourense). Organiza Colegio Oficial Medicos y CineClube Padre Feijóo. 21 octubre 2025: "Gattaca"
![]() |
| https://www.cmourense.org/es/noticia/gattaca-5557 |
📅 Martes, 21 de octubre, 19:30 h
📍 Sala de Cultura (C/ Concejo, 11)
https://www.cmourense.org/es/noticia/gattaca-5557
Inauguramos la nueva temporada con “Gattaca” (Andrew Niccol, 1997), una obra maestra de la ciencia ficción que plantea un dilema cada vez más actual: ¿qué ocurre cuando la genética determina nuestro destino?
En los años noventa parecía ficción. Hoy es una cuestión ética, científica y social de máxima vigencia.
Tras la proyección, disfrutaremos de un forum/debate con profesionales expertos que nos ayudarán a reflexionar sobre los límites de la ciencia y la responsabilidad médica.
Una película imprescindible. Un debate necesario.
¡Te esperamos en el cine!
miércoles, 17 de septiembre de 2025
+ DE 21.000 NENOS ASASINADOS: STOP Á BARBARIE DE GAZA ( actos en Celanova -Ourense, 20 /septiembre/2025)
- CREADO POR:
- Colectivo “ Persoas por nenos de Gaza “
- + DE 21.000 NENOS ASASINADOS: STOP Á BARBARIE DE GAZA
Praza de Gaza-HeART of Gaza
Mañana hay en evento de clausura de la Expo, sera en la Praza da República, diante da Biblioteca Pública Nós, no recinto de San Francisco.
Un evento onde a poesía, a maxia e a música estarán presentes.
https://bibliotecas.xunta.gal/gl/ourense/axenda/evento-de-clausura-da-exposicion-heart-gaza
lunes, 15 de septiembre de 2025
Espazo Comunitario de Reflexión Ourense (E.C.R.O) sobre Saúde Mental ( 2025-2026, Biblioteca Pública de Ourense)
Espazo Comunitario de Reflexión Ourense (E.C.R.O) sobre Saúde Mental
( 2025-2026, Biblioteca Pública de Ourense)
Coordina: Alexandre García Caballero. Psiquiatra.
O obxectivo da actividade é crear un punto de encontro e reflexión comunitaria arredor dos procesos que provocan malestar na vida cotián e que adoitan interpretarse como problemas de saúde mental.
A reflexión abordará cada mes, como escusa para o debate, a lectura dun ensaio.
As actividades desenvolveranse na Biblioteca Pública Nós. Sala de conferencias (andar baixo) o derradeiro mércores de cada mes entre as 18.30 e 20 horas.
- 24/09/25. Presentación dos textos, participantes e actividade
- 29/10/25. Byung Chul Han. La sociedad del cansancio
- 28/11/25. Zygmunt Bauman. Modernidad líquida
- 28/01/26. Richard Sennett. La cultura del nuevo capitalismo
- 25/02/26. Eva Illouz. ¿Por qué duele el amor?
- 25/03/26. Mark Fisher. Realismo capitalista
- 29/04/26. Lola Pérez Mondéjar. Sin relato. Atrofia de la Capacidad Narrativa y Crisis de la Subjetividad
- 27/05/26. Jonathan Haidt. La generación ansiosa
- 24/06/26. Richard Reeves. Hombres
Lonk: https://bibliotecas.xunta.gal/gl/ourense/avisos/informacion-sobre-clubs-de-lectura-talleres-e-demais-actividades-para-adultos-20252026?fbclid=IwY2xjawM04RlleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFFdzZqSUxXdVFWSm83c09BAR42rFzDk2L__arOK4IsV-IOTxmgSvE9pdi4_rvFbR52upn9Atb4VzvHtq-Odw_aem_t9_NoRGCxBeql1-YMqWPFQ
martes, 9 de septiembre de 2025
¿Quién era "A TOLA DE AGUIEIRA" (Punxín-Ourense)?: stories borrosas sobre locura y reclusión en la posguerra franquista
¿Quién era "A TOLA DE AGUIEIRA" (Punxín-Ourense)?: stories borrosas sobre locura y reclusión en la posguerra franquista
por David SIMÓN-LORDA
___________________________
| Comunicación al XVI Congresso Internacional Historia da locura, psiquiatría e saúde mental", celebrado en Coimbra en julio de 2025. Archivo David Simón. |
![]() |
| Cartel del "XVI Congresso Internacional Historia da locura, psiquiatría e saúde mental", celebrado en Coimbra en julio de 2025. https://www.shis.pt/xvi-congresso-internacional-historia-loucura |
____________________________________
A TOLA DA AGUIEIRA
“Recordo cando era nena, a tola da Aguieira, que era como dicían na aldea. Os rapaces ao saír da escola iamos a vela. Empezando a costa abaixo, ao chegar á primeira curva, do camiño que daquela era de terra pero ancho, para que circularan os carros, e baixaba á estrada de Punxín. No sitio que chamaban As Peneguizas, na Aguieira, que era un monte grande, daquela sen ás árbores de agora. Había como unha cova, cunha rocha grande de teito, e alí estaba a muller que nos parecía maior e non falaba nada. A xente ía a mirala e leváballe de comer, e penso que tamén roupa. Debeu botar alí uns tres días, pois cando volvemos xa non estaba. En Freás dixeran que era de cara a Parada de Amoeiro, e que viñera a familia a buscala” (entrevista con Elisa Fernández Rodríguez, natural de Freás-Punxín-Ourense, agosto de 2025, y recogida por su hijo Miguel Anxo Fernández)
______________________________________
Recientemente presenté una comunicación en el "XVI Congresso Internacional Historia da locura, psiquiatría e saúde mental", celebrado en Coimbra en julio de 2025 (https://www.shis.pt/xvi-congresso-internacional-historia-loucura). En ese trabajo intentaba profundizar en alguna storie relacionada con internamientos psiquiátricos (de mujeres) en la zona de Ourense durante el período de la posguerra y primer franquismo (1939-1959). La comunicación se titulaba: "MUJER, LOCURA Y HOSPITALIZACIÓN PSIQUIÁTRICA EN EL FRANQUISMO EN OURENSE (GALICIA-ESPAÑA): EL CASO DE “AGUIEIRA DE PUNGÍN” (1941-1954)".
Tras investigar documentación clínica y administrativa acerca ese perfil de internamientos psiquiátricos de mujeres en la zona de Ourense el período señalado, topé ya hace un tiempo con datos acerca de un caso peculiar , y que fue el que dio lugar a la comunicación al congreso.
Se trataba de una mujer ingresada durante 12 años en una de las “celdas para dementes “ que hubo en los edificios del antiguo Hospital Provincial de Ourense (situado en la zona de As Lagoas, y que actualmente forma parte de los pabellones docentes del Campus Universitario de Ourense).
Estas "celdas para dementes" o dependencias similares, estaban concebidas para un uso temporal (de reclusión) mientras no se daba el alta hospitalaria (por mejoría o por hacerse cargo la familia) o se trasladaba a los pacientes allí ingresados a un centro psiquiátrico (público o privado). Funcionaron en muchos centros hospitalarios generales (hospitales provinciales/municipales) desde finales del siglo XIX hasta los años 50 del siglo XX....y a modo de un primer escalón de atención/institucionalización de personas afectadas por una enfermedad mental que no se podía atender a un nivel ambulatorio o doméstico.
| Hospital Provincial de Ourense (1948) |
Esta mujer "de unos 30 años de edad" ingresa en el Hospital Provincial de Ourense en abril de 1941, donde es admitida con "Identidad desconocida". Según el breve oficio de ingreso presentaba un “Delirio sistematizado con pérdida de su personalidad anterior"( valorada por el médico municipal de Punxín)... Había sido encontrada deambulando en solitario en un paraje del monte Aguieira, en las cercanías de Freás-Punxín (Ourense).
| Plano del Concello de Punxín (Ourense) |
| Plano de la zona de Punxín(Ourense). IGN. Señalado la capital del Concello y la situación del monte Aguieira. |
Nunca se logro identificar su identidad durante el período de 12 años!! en que estuvo allí ingresada, desde 1941 a 1953. Siempre se hacía referencia a ella en los libros de ingresos y fichas clínicas como una "demente desconocida" . No hemos encontrado su historial clínico ni sabemos nada de posibles tratamientos salvo el de la larga reclusión a que estuvo sometido en las "celdas para dementes" del centro.
A lo largo de los años fracasaron los intentos de identificación/filiación de dicha mujer. En su expediente hay una fotografía que es la de otra mujer desaparecida de su casa en 1941, y fue enviada al Gobierno Civil para que certificasen si podía corresponder con la "demente desconocida", cosa que no fue así.
Finalmente a través de la Sección de Beneficencia de la Diputación de Ourense, en enero de 1953, se logra tramitar un internamiento psiquiátrico judicial en el Manicomio de Conxo. Desde la Administración de Conxo se acuerda que van darle el nombre de "Aguieira de Pungín" al caso y a toda la documentación clínica-administrativa. Deciden denominar así el caso porque en todos los documentos se hacía referencia a que era una mujer que había aparecido en el monte Aguieira de Punxín (Ourense).
Fallece por tuberculosis en Conxo en julio de 1954. En su historial clínico del Manicomio de Conxo apenas hay anotaciones y todo son documentos administrativos. Aquí acaba la historia documental del caso....
| Manicomio de Conxo. Foto de David Simón |
En junio de 2025, se intentó buscar si había memoria popular del caso en la zona. Se hizo a través de algunas entrevistas orales a personas ancianas de la zona de Punxín (realizadas por R. Puga y L. Puga en junio de 2025), pero no aparecieron datos claros referidos al caso en las entrevistas (la comunicación a ese congreso en Coimbra fue en julio de 2025).
MUJER, LOCURA Y HOSPITALIZACIÓN PSIQUIÁTRICA EN EL FRANQUISMO EN OURENSE (GALICIA-ESPAÑA)
En este período analizado (de 1939 a 1959), no hubo plazas de hospitalización psiquiátrica pública ( eran ingresos de Beneficencia) en la provincia de Ourense. Las enfermas que precisaban ingreso en establecimientos públicos eran enviadas a Conxo o fuera de Galicia (Cataluña, Valladolid, Arévalo-...). El resto de los casos tenían que recurrir a la hospitalización privada en algún centro psiquiátrico (en Ourense funcionaba desde 1943 el Sanatorio Psiquiátrico privado de Guizamonde, regentado por Manuel Cabaleiro Góas y Nicandro Pérez Vázquez).
Esto siguió siendo así hasta 1982-1983, momento en que se abre la unidad de hospitalización de mujeres en el hospital psiquiátrico de Toén (en ese momento dependiente del AISNA-Ministerio de Sanidad, y ya en período democrático).
A TOLA DE AGUIEIRA (Y LAS MEMORIAS DE FREÁS-PUNXÍN)
En proceso de escritura del texto para el libro de actas de ese Congreso de Coimbra, recientemente tuvimos la sorpresa de encontrar una referencia muy breve a la "Tola da Aguieira" en unos posts llamados "Memorias de Freás-Punxín" publicados en Facebook. Estas "memorias" que el profesor y crítico de cine Miguel Anxo Fernández Fernández viene publicando en su Facebook desde hace un tiempo, plasman anécdotas e historia oral recabada de familiares y vecinos de ese lugar.
Tras contactar con Miguel Anxo Fernández, éste entrevistó de nuevo a su madre (ya anciana pero con buena cabeza y memoria), natural de Freás de Punxín, y esta es la transcripción que nos ha enviado, con la autorización para usarla en el blog:
A TOLA DA AGUIEIRA
“Recordo cando era nena, a "A tola da Aguieira", que era como dicían na aldea. Os rapaces ao saír da escola iamos a vela. Empezando a costa abaixo, ao chegar á primeira curva, do camiño que daquela era de terra pero ancho, para que circularan os carros, e baixaba á estrada de Punxín. No sitio que chamaban As Peneguizas, na Aguieira, que era un monte grande, daquela sen ás árbores de agora. Había como unha cova, cunha rocha grande de teito, e alí estaba a muller que nos parecía maior e non falaba nada. A xente ía a mirala e leváballe de comer, e penso que tamén roupa. Debeu botar alí uns tres días, pois cando volvemos xa non estaba. En Freás dixeran que era de cara a Parada de Amoeiro, e que viñera a familia a buscala” (entrevista con Elisa Fernández Rodríguez, natural de Freás de Punxín, agosto de 2025, y recogida por su hijo Miguel Anxo Fernández en O Carballiño. Elisa Fernández tenía 9 años cuando sucedieron los hechos relatados. Ella se trasladó a vivir a O Carballiño en 1955, pero siempre ha mantenido su vinculación con Freás de Punxín).
En este "Año Castelao" (2025) que la Xunta de Galicia conmemora en el año 2025 para celebrar el 75º aniversario del fallecimiento de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, no podemos dejar de hacer referencia al famoso cuadro de Castelao "A tola do monte" (La loca de la montaña).
Se cree que puede haber sido inspirada durante su corta experiencia como médico rural. Otros opinan que tiene su origen en un poema de Ramón Cabanillas. Fue una estampa que va a repetir en diferentes versiones: en una acuarela de 1912, en el libro Cousas o en el álbum "Nós"(1931)… Refiere Baltar (1979) que no fue frecuente el que Castelao publicase en momentos sucesivos versiones análogas de una misma imagen, y que cuando lo hacía era buscando conseguir un efecto más completo o de mayor fuerza expresiva. Lo hizo con “A Tola do Monte”, de la que se conocen al menos tres versiones.
Transcribimos el texto de Castelao que acompaña en el libro “Cousas” a una de las versiones del dibujo A Tola do Monte:
“Ainda era eu médico rural e rubía por un camino da serra. Os casales estaban lonxe, os alboredos tamén en por alí non había mais que toxos e pedras. No curuto avistei a figura dunha muller que me chamaba coa man, e o petrucio que camiñaba da par do meu cabalo contoume:
-¡Malpocadiña! Chámanlle a tola do monte. Era una rapaza ben asisada e bonita coma un sol e din que foi una meiga quen a enfeitizóu e dispois de perdelo xuicio tívolle un fillo e contan que foi do demo…. Por riba da tola do monte voaba un miñato” (tomado de Castelao, en “Cousas”).
¿Quién era "A TOLA DE AGUIEIRA" (Punxín-Ourense)?: "stories borrosas" sobre locura y reclusión en la posguerra franquista
![]() |
¿Quién fue y qué le pasó a "Aguieira de Punxín" antes de aparecer en ese monte?. ¿Cuál fue la historia de A Tola de Aguieira?.....
Tal vez nunca lo sepamos...Es una más de las "stories" borrosas sobre locura y reclusión manicomial en la posguerra franquista. More studies are needed...

Links/bibliografía:
Appignanesi, L. (2008). Mad, bad and sad: A history of women and the mind doctors from 1800 to the present. London: Virago Press; 2008.
Fernández Férnandez, MA. (13 de julio de 2025). LXXXIX-MEMORIA DE FREÁS, Punxín, Ourense. XENTES SENLLEIRAS (I). Facebook. https://www.facebook.com/miguelanxo.fernandezfernandez/posts/pfbid024PSZw9EVzbtJFA1QsADJg9oBM952vkvEzUY5W3JopXYQVgyiQbmSgjaKHaHqLQ4Wl
Simón Lorda D. (2005): Locura, medicina, sociedad: Ourense (1875-1975). Ourense: Xunta de Galicia, 2005.
Simón Lorda D, Bustos Cardona T, Estévez Gil X (2015) . Interín no pasen al manicomio…. Locura y reclusión en Galicia-España (finales siglo XIX y primeros años siglo XX). Rev. Asoc. Esp. Neuropsiq. 2015; 35 (125): 93-110. ISSN 2340-2733. https://dx.doi.org/10.4321/S0211-57352015000100007.
XVI Congresso Internacional de História da Loucura, Psiquiatria e Saúde Mental / VIII Simpósio Internacional Mulheres e Loucura/
https://www.shis.pt/xvi-congresso-internacional-historia-loucura
lunes, 8 de septiembre de 2025
Día Mundial de la prevención del suicidio ( 10 septiembre 2025): un videoforum en Ourense.
Día Mundial de la prevención del suicidio ( 10 septiembre 2025): un videoforum en Ourense.
![]() |
| https://www.who.int/campaigns/world-suicide-prevention-day/2025 |
“ Cambiando la narrativa sobre el suicidio
”https://www.who.int/campaigns/world-suicide-prevention-day/2025
El suicidio es un grave problema de salud pública, que se cobra la vida de más de 720 000 personas cada año. Cada vida perdida tiene profundas consecuencias sociales, emocionales y económicas, que afectan profundamente a familias, amigos, lugares de trabajo y comunidades enteras en todo el mundo.
El tema trienal del Día Mundial para la Prevención del Suicidio (2024-2026) es “Cambiar la narrativa sobre el suicidio”. Este tema nos insta a todos a desafiar los mitos dañinos, reducir el estigma y fomentar conversaciones abiertas y compasivas sobre el suicidio. Se trata de pasar del silencio y la incomprensión a la apertura, la empatía y el apoyo, creando entornos donde las personas se sientan capaces de hablar y buscar ayuda.
Cambiar la narrativa también implica impulsar un cambio sistémico. Exige que la prevención del suicidio y la salud mental sean una prioridad en las políticas públicas, instando a los gobiernos e instituciones a actuar. Esto incluye el desarrollo y la implementación de estrategias basadas en la evidencia, la mejora del acceso a una atención de calidad y la garantía de que quienes se encuentran en situación de vulnerabilidad reciban el apoyo que necesitan.
El Día Mundial para la Prevención del Suicidio (DMPS) fue establecido en 2003 por la Asociación Internacional para la Prevención del Suicidio en colaboración con la Organización Mundial de la Salud. Cada año, el 10 de septiembre, el DMPS centra la atención mundial en la prevención del suicidio, uniendo a comunidades, organizaciones y gobiernos con la convicción compartida de que los suicidios son prevenibles.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
VIDEOFORUM. PREVENCIÓN SUICIDIO ( OURENSE, 9 septiembre 2025)
“Cruel” e unha curtametraxe de ficción que aborda a depresión e o suicidio, con sensibilidade respeto. Está obra foi realizada, en marzo deste ano, por estudiantes de 2º Grao Superior de Producción de Audiovisuais e Espectáculos, do CIFP A Farixa de Ourense (https://cruelfilm.com/)
A proxección do curto será o dinamizador dun debate posterior, que creemos será de interese para profesionais, estudiantes e residentes de ciencias da saúde, sobre a prevención do suicidio, tema de plena actualidade a nivel social e profesional e ao que a OMS adica o próximo 10 de setembro.
O coloquio estará moderado por María Tajes, xefa do Servizo de Psiquiatría, e contaremos coa presenza do director e o productor da película, Martín Ares e Pablo Oliveira.
https://www.who.int/campaigns/world-suicide-prevention-day/2025













